شهرستان سربازهشتمين شهرستان استان سيستان وبلوچستان است كه درتاريخ 12/2/80 بامصوبه هيات وزيران ازشهرستان ايرانشهر جدا وبه صورت يك شهرستان مستقل درآمدمساحت سرباز حدودا  12000 كيلومتر مربع مي باشدكه 95درصد آن كوهستاني ودربيشتر مناطق غيرقابل سكونت مي باشدواين كمبود مكان مناسب،جلوه اي ويژه به واحدهاي مسكوني بخشيده است.جمعيت آن براساس آخرين آمارها حدود 168000نفركه 89درصدآن درروستاها وفقط 11درصد آن درشهرها زندگي مي كنند كه درنوع خودبي نظير مي باشد. اين شهرستان ازشمال به شهرستانهاي سراوان وايرانشهر،ازجنوب به شهرستان چابهار،ازشرق به كشورپاكستان با 120 كيلومتر مرز زميني وازغرب به شهرستان نيك شهر محدود مي شود.مركزشهرستان،شهر راسك مي باشد كه فاصله آن تامركز استان 495كيلومتر تا تهران1765 مي باشد وجمعيتي غالب بر5000نفرجمعيت دارد.اين شهردرمسير جاده ارتباطي ايرانشهر به چابهار واقع شده كه مسافت آن تاچابهار وايرانشهر به طور مساوي يعني175كيلومتر مي باشد

 

براساس تحقیقات به عمل آمده درمورد وجه تسمیه اين شهرستان نظرات مختلفی مطرح است بعضی ها معتقدند در هنگام بارندگی سرشاخه های فرعی زیادی در طول مسیر جریان رودخانه از اطراف به آن افزوده می شده وسرآن از هر طرف بازبوده وبهمین دلیل این منطقه را  سربازنامیده اندوگروهی دیگر دلیل نامگذاری آنرا بعلت وجود آدمهای سرشناس که  ازطوایف مختلف وگوناگون دراین منطقه زندگی می کردندوبه اصطلاح محلی سر(افرادبزرگ)باز(زیاد)نامیده اندوهمچنین به اعتقاد بعضیهابعلت دارابودن کوههای بلندومرتفع که اطراف منطقه رابصورت حصارفراگرفته وفضای بالای آن بازبوده،نام سربازرابرآن نهاده اند.

ازمعروفترین اسطوره های منطقه می توان به مهرک(میروک)که ازقدیمیترین داستانهای واقعی که کم کم تبدیل به اسطوره گردیده اشاره کرد.لازم بذکراست مدفن میروک درحال حاضردرروستای پیردان می باشد.

مواردي كه دراين منطقه بعنوان جاذبه گردشگري بشمارمي رودشامل:

1- تمساح (كروكديل يا گاندو): كروكديل با تلاقى بلوچستان، برجسته‏ ترين موجود وحشى دره رودخانه سرباز است كه بطور طبيعى در آنجا زيست مى ‏كند. كروكديل‏ها يا به گويش محلى «گاندو» از هندوستان، سيلان تا پاكستان غربى و بلوچستان جنوبى پراكنده ‏اند. رودخانه سرباز، غربى ‏ترين نقطه انتشار كروكديل در آسياست، از اين‏رو داراى ارزش توأم ملى و بين‏ المللى است.

2- كوهستاني بودن 95 درصدي اين شهرستان بعنوان موقعيت استثنايي

3- وجود آب وهوای گرم ومرطوب باعث رونق کشاورزی درتمام فصول سال وتولیدمحصولات خاص مناطق قاره ای و تولید محصولات مهمی چون انبه ،خربزه درختی (پپیا)،چیکو،زیتون محلی ، خرما وانواع مرکبات شده است

4- استقرار رودخانه ودره سرسبزبطول 313كيلومتر بعنوان بزرگترين وپرآب ترين رودخانه فصلي استان باچشم اندازهاي متنوع طبيعي

5-استقرار بزرگترين سد استان درانتهاي رودخانه سرباز (سدپيشين) به عنوان مركزوكانون استقرار تمساح پوزه كوتاه

6-شكل گيري منازل مسكوني بصورت پلكاني وزيبا بنا به ضرورت به دليل ناكافي بودن فضا در محور وحاشيه رودخانه سرباز

7- از جاذبه هاي گردشگري شاخص شهرستان مي توان به دره هاي سرسبز كريم آباد ،دورك ،بندان ،گتان،سامگان  وكزور ،سد آشار ،آبشار گراوانيگ ، منطقه ودره كوه روك با آبشار ديدني ،در خت هاي كهنسال كنار نوت ودپكور ،درخت قديمي انجير معابد يا مكر زن در پارود ،غار قديمي كزور ،نخلستان ومزارع سنگ مسجد ،مساجد دز ،انزاء،علي آباد وپيشين ،سنگ نگاره هاي پيردان ،سوبتگ كوه فيروز آباد ،روستاهاي گردشگري پيردان ولهاباد ، محوطه بركه سالونكان (دامادان )،کوههای گردو، پسکوه، تگردکوه و کوه نیل گوران سری  اشاره نمود

 

ازمهمترين هنرهاي صنايع دستي مي توان به سوزندوزي،زيورآلات سنتي، منبت كاري ،ساخت ابزار آلات موسيقي،آهنگري،سفالگري،گليم بافي،سكه دوزي وشال بافي اشاره نمود

قرارگيري اين شهرستان،درمحورترانزيت ايرانشهر به چابهار،مسافران زيادي ازاين مسيربه قصد مسافرت به منطقه آزاد چابهاربه محض عبورازاين محورگردشگري بارودخانه ودره زيبا،ازاين مواهب طبيعي استفاده مي كنند. تعداد250اثرتاريخي،فرهنگي،مذهبي وطبيعي شامل قلعه ها،محوطه ها،تپه ها،بناهاي قديمي باارزش،بافت هاي قديمي ،آرامگاه،مساجدتاريخي،سنگ نگاره وجاذبه هاي طبيعي ديگر شناسايي وبه ثبت رسيده كه نشان ازقدمت تاريخي اين شهرستان داردمهمترين آثارشاخص تاريخي  شهرستان مي توان به موارد زير اشاره كرد:

 

1-قلعه تاريخي سرباز

قلعه سرباز با قدمتي بالغ بر 400سال ازمهمترين آثار تاريخي استان وقرارگيري اين بنا برفراز كوهي مرتفع درحاشيه دره ورودخانه پرآب وسرسبز بيانگر شكوه وعظمت معماري در ادوار گذشته است .كه درسال 1383 درفهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد. در حال حاضر توسط سازمان ميراث فرهنگي ،صنايع دستي وگردشگري از محل اعتبارات استاني    قسمتي از حصار كه در سا ل هاي گذشته بر اثر عوامل طبيعي وجوي فروريخته بود مورد حفاظت واستحكام بخشي قرار گرفت لازم به ذكر است ميزان اعتبار تخصيص يافته نسبت به اين پروزه عظيم وبزرگ ناكافي مي باشد اين اثر دربخش سرباز شهرسرباز واقع است .در صورت مرمت كامل اين بنا مي توان به عنوان موزه فرهنگي سرباز استفاده نمود .

 

 

2-قلعه فيروزآباد

 اين قلعه متعلق به دوران اشكاني –ساساني ،  به علت بارندگی اخیر قسمت های زیادی  از آن تخریب گشته است .سفالهای پراکنده شده به شکل های قرمز رنگ ،نخودی ،لعابدار ،بدون لعاب ومنقوش در اطراف محوطه دیده می شود که نشان از قدمت وارزش این بنای تاریخی دارد که نیاز مند مطالعه ،تحقیق وبررسی جدی است .لازم به ذكر است ناكنون هيچگونه اعتباري براي مطالعه واجراي عمليات حفاظت ،مرمت وبازسازي اين اثر درنظر گرفته نشده است .

3-تلگرافخانه سرباز

این بنا یکی ازبناهای دوره پهلوی اول می باشد که طبق معماری ایرانی ساخته شده است كه براثر بارندگی وبلاياي طبيعي قسمتهای زیادی ازاین بنای باارزش تخریب گردیده است از ويژگي هاي شاخص اين بنا مي توان به اجراي طاق آهنگ سقف آن اشاره نمود درصورت مرمت كامل اين اثرمي توان ازآن بعنوان پايگاه حفاظت ازآثارباستاني استفاده نمود.

4-قلعه آشار

اين قلعه بالغ بر400سال قدمت داردونمادي ازفرهنگ وهويت مردمان اين منطقه بشمارمي رودكه درطول ساليان گذشته براثرعوامل جوي وبلاياي طبيعي تخريب گرديده كه تاكنون هيچگونه اعتباري جهت مطالعه،حفاظت ومرمت اين اثرتخصيص داده نشده است بامرمت اين اثرمي توان ازآن بعنوان پايگاه حفاظت ازآثارباستاني درآن بخش استفاده نمود.

5-قلعه بافتان

اين بنامربوط به دوره قاجاريه مي باشدومعماري بكاررفته درآن بومي ومصالح آن بوم آوردمثل سنگ ،خشت وملات گل مي باشدقرارگيري اين اثردرمحورترانزيت ايرانشهر-چابهار،وحاشيه رودخانه سربازجلوه اي خاص به آن بخشيده است .ولي تاكنون هيچگونه اعتباري جهت مطالعه،حفاظت ومرمت اين اثرتخصيص داده نشده است .

6-قلعه هدار

قدمت اين بنابه اوايل دوره پهلوي برمي گرددازويژگي هاي شاخص اين بنا مي توان به تزئينات منحصربفرد،طرحهاونقش هاي مختلف آن اشاره نمود ولي تاكنون هيچگونه اعتباري جهت مطالعه،حفاظت ومرمت اين اثرتخصيص داده نشده است .

7-تلگرافخانه پارود

اين بنا متعلق به دوره پهلوي مي باشدمصالح بكاررفته درآن ازسنگ باملات سيمان مي باشددرحال حاضربعلت تخريب،متروكه وغيرقابل استفاده مي باشدكه درصورت تامين اعتبارلازم مي توان بعنوان مركزفرهنگي دردهستان پارودازآن استفاده نمود.

8-حمام قديمي پارود

اين بنامتعلق به دوره پهلوي دوم مي باشدكه بامصالح مقاوم ساخته شده وداراي قسمت هاي مختلفي شامل خزينه آب گرم،سردورختكن مي باشد.درحال حاضرمتروكه باتخصيص اعتبارلازم مي توان ازآن بعنوان گنجينه تاريخي احيا نمود.

9-دبستان قديمي مالك اشتر

اين مدرسه قديمي متعلق به دوران پهلوي مي باشدازويژگي هاي شاخص اين اثرمي توان به ورواق اين بنااشاره كرد.مصالح بكاررفته آن بوم اوردمي باشدوازآثارشاخص شهرستان مي باشددرحال حضرمتروكه بوده وتاكنون به منظور مطالعه و مرمت آن هيچگونه اعتباري اختصاص داده نشده است.

10-قلعه پيشين

يكي ازقلاع مهم شهرستان بوده كه بيانگرهويت تاريخي مردمان منطقه بشمارمي رود وقدمت آن به600سال پيش مربوط به دوره تيموريان برمي گردداماتاكنون هيچگونه اعتباري به منظورمطالعه ،حفاظت ومرمت آن درنظرگرفته نشده است.

11-تلگرافخانه پيشين

ازبناهاي دوره پهلوي مي باشدكه درحال حاضرمتروكه بوده وازآثارشاخص بخش پيشين به شمارمي آيدكه درصورت تامين اعتباروبازسازي مي توان ازآن بعنوان پايگاه حفاظت آثار باستاني آن بخش استفاده نمود. 

 

روستاهاي هدف گردشگري

 

1- روستاي فيروزآباد

روستاي  فیروز آباد در شهرستان سرباز به عنوان یکی از دهستانهای بزرگ و مهم می باشد دارای باف تاریخی با ارزش و نوع معماری بومی وسنتی منحصر در استان بوده واز لحاظ استراتزیک، مرکز ی مهم و شاهراهی بوده که قسمتهای دیگر منطقه را به کشورهای همجوار ارتباط می داد ه ودر گذشته به لحاظ وجود قلعه قدیمی از اهمیت بسزایی بر خوردار بوده است. به گفته بعضی از قدما در ادوار گذشته شخصی بنام فیروز به این منطقه سفر کرده و به منظور آبادانی روستا وهدایت آب از رودخانه به مزارع پایین دست اقدام به حفر تونلی به طول 50 متر در دل کوه نموده است این روستا در گذشته مرکزحکمرانی بوده و بر مناطق دیگر مرکزیت داشته است وبه عنوان شاهراهی، که مناطق داخلی ایران را به نواحی وتمدنهای دیگر اتصال داده است وقلعه فیروز آباد به نام آن شخص مشهور است بر اساس تحقیقات به عمل آمده از منابع محلی قدمت قلعه به اوایل اسلام بر می گردد.در محدوده این روستا دو منطقه به نام های پالاسک(به گفته قدما زمانی انگلیسها در این مکان مستقر و به همین سبب به پالاسک مشهور بوده ودر حال حاضر نام شهری است در لندن )وازبانک (بعضی ها معتقدند در این محل زمانی ازبک ها زندگی می کردند به همین دلیل محلیان نام ازبانک رابه آن نهاده اند ) وجود دارد.ومساحت کل دهستان فیروزآباد170 هکتار می باشدوجمعیت آن 4500نفرمی باشد.لازم به ذكر است كه اين روستا جزءروستاهاي هدف گردشگري معرفي شده است

مهمترین جاذبه های تاریخی وگردشگری دهستان فیروز آباد :

1-بافت تاریخی وبا ارزش سنتی با ترئینات خاص

2-وجود محوطه ،قلعه تاریخی فیروز آبادوقبرستان قدیمی

3- کوه سوبتگ :سوراخ ایجاد شده در دل کوه به جهت ورود آب وهدایت به مزارع اطراف

4-وجود تمسا ح پوزه کوتاه ایرانی منحصر به فرد یا بقایای باقیمانده از دوره کر کودیلها در رودخانه در حاشیه  دهستان فیروز آباد

5-وجود نخلستانها ،باغات مرکبات و میوه های گرمسیری متنوع شامل انبه ،موز ،خربزه در ختی یا پاپا یا،چیکو وغیره

6- چشم اندازهای متنوع ودیدنی وگردشگری در کنار رود خانه سرباز

2-روستاي پتان

روستاي پتان درمحورترانزيت ايرانشهربه چابهاردربخش سربازواقع است.فاصله آن تامركزشهرستان 45كيلومترمي باشداين روستاداراي بافت سنتي ارزشمندواجراي تزئينات بومي منحصربفردبه محض ورودبه روستا نگاه هربيننده اي رابه خودجذب مي كندكه نشان ازذوق وسليقه هنرمندان درگذشته رانشان مي دهد.وقدمت اين روستابراثرتحقيقات انجام شده به 500سال مي رسدوقرارگيري اين روستادرحاشيه رودخانه سرسبزسربازچشم اندازمتنوعي راترسيم نموده است.

 

3-روستاي پشامگ

اين روستادرقسمت شرق شهرستان واقع وفاصله آن ازمركزشهرستان 45وازمحورترانزيت 20كيلومترفاصله داردبافت سنتي آن بامصالح بوم آورد،اجراي طرحهاوتزءينات باشكل هاي مختلف وازروستاهاي قديمي شهرستان مي باشد به گفته قدما درگذشته گذرگاهي بوده كه قسمت داخلي ايران رابه كشورهندمتصل نموده است قلعه هاي قديمي پشامگ،بهمن ومسجدجامع پشامگ  نيزدراين روستا قراردارند.

4-روستاي گورناگان

روستاي گورناگان درمحورشهرسربازتا شهرستان سراوان در144كيلومتري مركزشهرستان(راسك)باجمعيتي بالغ بر1000نفروتعداد190خانواردراين روستازندگي مي كنند.بعلت ارتفاع زياداين روستانسبت به روستاهاي اطراف دراكثرماههاي سال داراي آب وهواي مطلوب مي باشد.بعلت وجودچشمه (چمگ) هاي فعال دراطراف اين روستادرهنگام بارندگي آب هاي حاصل به رودخانه هاي گويمرك وسركوراضافه مي شود.

بافت سنتي بامعماري كاملا"سنگي ،كه بصورت متوازن ،زيباوشكيل توسط معماران بومي شكل گرفته ،نشوونماي خاصي به اين روستاداده است بطوريكه نگاه هرمسافري رابه محض عبورازاين روستابه خودمعطوف مي دارد.قدمت اين روستابه 450سال قبل برمي گرددوداراي معماري خاص مي باشد.مصالح بكاررفته بوم آوردوازكوههاي اطراف روستا تهيه گرديده است و ازتنه درختان بعنوان تيردرسقف خانه ها ااستفاده شده است. باتوجه به قرارگيري روستادرارتفاعات ووجودچشمه هاي زياددراطراف ، وجه تسميه آزناگ(چشمه اي كه ازدل كوه درمي آيد)وكلمه گوربمعناي كناروطرف باهم ادغام وگورناگان شكل گرفته كه نام كنوني اين روستا هم اكنون به همين نام است

- جاذبه های فرهنگی

- مشاهیر:

شهرستان سرباز از دير باز به جهت اينكه مهد پرورش شخصيتهاي بسياري در زمينه هاي مختلف اجتماعي بوده تاثير گذار در جريانات اجتماعي استان بوده است.وجود شخصيتهاي برجسته و بارزي در زمينه هاي مذهبي.فرهنگي .هنري و ... خود گواه محكمي بر اين مدعاست.به دليل اهميت و رواج هنر شعر و شاعري در اين شهرستان در ادامه سعي خواهيم كرد اشاره اي به زندگي بعضي از شاعران پر آوازه اين شهرستان نماييم ازرجال ،شخصیت هاومشاهیربرجسته سربازمی توان ازشاعران به ملااحمدحسن ،ملاابراهیم،ملاموسی راسکی وملاغلامقادرشاعرمشهوروحماسی،استادقادردادرودسازخواننده حماسی وازدراویش بزرگ منطقه درگذشته می توان به ملانورمحمدمعروف به فقیرگزک اشاره کرد. همچنین  ازهنرمندان وقیچک نوازان مشهورمنطقه می توان ازرسول بخش رنگشاهی نام برد وازعلمای برجسته سربازمی توان ازمولوی عبدالعزیزملازاده(ره)وپدرایشان مولوی عبدالله و ،مرحوم مولوی محمدعمرسربازی(ره)وبرادرمرحوم ایشان مولوی عبدالرحمن چابهاری رانام برد.